TULADHA MEDHAR SABDA

TULADHA SABDA PASRAH PANAMPI “PANINGSET”

i. TULADHA PASRAH “PANINGSET”

Assallamu’alaikum warohmatullahi wabarokatuh
Assalatu wasallamu ngala asrofil ambiya’i wamursalim wangala alihi wasabihi aj’main ama badu’
Robi sodri wayah sirli amri wa khulul mil insani …….

KAPURWAKAN KANTI KULA DHEREKAKEN MANEKUNG MANENGKU PUJA BRATA LEBETING WARANA SAHANDAP PEPADHANGING HYANG SUKMA KAWEKAS INGGIH GUSTI INGKANG WELAS MIWAH MAHA ASIH, AWIT SAKING RUMENTAHING SIH WILASA MIWAH NUGRAHA INGKANG SAMPUN TUMANDUK ING JIWANGGA KITA WARADIN SAGUNG DUMADI RAHARJA MINULYA.

Kula nuwun
Kangmas / Adhimas / Bapak : ……………………………………………………
Kula asma : ……………………. kapiji kapitaya hanyepuhi pangaraking badhe Pengantin kakung, kepareng hanyanti astuti kawilujenganipun kulawarga ing mriki.
Ing salajengipun kula kepareng anglarapaken badhe Pengantin kakung inggih angger : …………………………. putranipun Kakangmas / Adhimas / Bapak : ………………………. ingkang badhe hangemong Nimas : ……………………….. putra putrinipun Kakangmas / Adhimas / Bapak : ………………………..
Hanjawi saking punika, salugu hanetepi tata cara caraning adat bebesanan, kula ngaturaken “PANINGSET” tumprap ingkang badhe nambut silaning akrami, jangkep “ABON-ABON” tuwin rinangken “PANGIRING” sawetawis. Ing pangajab mugi murakabi kangge paseksen antebing sedayanipun para besan, saha andadosaken sarana ingkang handayani, panyuwun dhumateng Pangeran ingkang Maha Agung manunggalipun Dimas : ………………………… kaliyan Nimas : …………………………..…… lestari widodo nir ing sambikala jodo ing salami-lami.
Ing wasana sadaya tuna dungkaping atur, kirang wijang-wijiling ukara, minggahing kirang subasita miwah larasing tata krami, kula nyuwun agunging samodra pangaksami
Nuwun
Wabilaihi taufik wal hidayah wassalamu’alaikum warohmatullohi wabarohkatuh.


TULADHA PANAMPI “PANINGSET”

Assallamu’alaikum warohmatullahi wabarokatuh
Assalatu wasallamu ngala asrofil ambiya’i wamursalim wangala alihi wasabihi aj’main ama badu’
Robi sodri wayah sirli amri wa khulul mil insani …….

KAWILUJENGAN KABAGYAN MIWAH KAMULYAN MUGI TANSAH SUMANDHA ING JIWANGGA KITA AWIT SAKING NUGRAHANING GUSTI INGKANG MAHA SUCI.

Kula nuwun
Pambagya kula mugi katampi ing ngarsanipun Kangmas / Adhimas / Bapak : ……………………… Sapinesepuh dalah para pangiring.
Menggah pangandika, anglarapaken badhe pengantin Nakmas : ………………….. putranipun Kangmas / Adhimas / Bapak : ………………….. sampun kula tampi. Panyuwun kula sumangga sami sesarengan mangesti mugi kasembadan punapa ingkang kasedya sami mbangun bale wisma kaliyan Nimas : ………………………. putra putrinipun Kangmas / Adhimas / Bapak : …………………..
Wondene upacaraning paningset jangkep sampun kula tampi kanti bingah lan sanget andamel ageninging manah.
Bebasan nugraha lambanging jodho ingkang dhumawah pindha Wahyuning Jawata.
Ing salajengipun kepareng pinarak dumateng para pinisepuh dalah para pangiring mangestoni lelenggahan kanthi mardikaning panggalih, saha kirang jangkeping panampi kula mugi kersa paring pangaksama.
Nuwun
Wabilaihi taufik wal hidayah wassalamu’alaikum warohmatullohi wabarohkatuh.


TULADHA SABDA PASRAH PANAMPI

I. TULADHA SABDA PASRAH BADHE PENGANTIN

Assallamu’alaikum warohmatullahi wabarokatuh
Assalatu wasallamu ngala asrofil ambiya’i wamursalim wangala alihi wasabihi aj’main ama badu’
Robi sodri wayah sirli amri wa khulul mil insani …….
KATENTREMAN MIWAH KARAHAYON MUGI TANSAH TUMANDUK ING KITA SAMI, AWIT SAKING PARINGING SIH NUGRAHA GUSTI INGKANG MAHA WIKAN.
Kula nuwun,
Kangmas / Adhimas / Bapak : …………………… (wakil panampi pihak putri)
Ingkang asulih sarira Bapak ……………………….. nun inggih tiyang sepuhipun badhe Pengantin Putri,
Kula asma : …………………… sinaraya panjenenganipun Bapak : ………………… inggih tiyang sepuhipun badhe Pengatin Kakung pinatah kardi kinarya suba manggalaning lampah badhe Pengantin Kakung sapendherek.
Sapisan
:
Kepareng ngaturaken salam pambagya basuki konjuk dumateng Bapak ……......... sakulawangsa.
Angka kalih
:
Ngaturaken salam taklimipun Bapak ……… mugi katur Bapak …… sagotrah.
Ingkang angka tiga
:
Kepareng ngaturaken badhe Pengantin Kakung nun inggih Bagus …………… mugi kadaupaken anut satataning agami Islam.
Wondene ingkang angka sekawan
:
Lumarap pisowanan kula sakadang wonten kiranging basa, sastra lan suba sita miwah larasing tata krami, mugi sampun kirang pamengku.
Purwa, madya lan wasana bilih ing sakmangke sampun purneng gati, kula sakadang nyuwun madal ing pasilan nderek pamit, mugi tansah rahayu ingkang sami pinanggih
Nuwun
Wabilaihi taufik wal hidayah wassalamu’alaikum warohmatullohi wabarohkatuh.

II. TULADHA SABDA PANAMPI BADHE PENGANTIN

Assallamu’alaikum warohmatullahi wabarokatuh
Assalatu wasallamu ngala asrofil ambiya’i wamursalim wangala alihi wasabihi aj’main ama badu’
Robi sodri wayah sirli amri wa khulul mil insani …….
MAHARDIKENGTYAS MRING KAMARDIKAN, NUGRAHA MIWAH SIH WILASANING GUSTI INGKANG MAHA TUNGGAL, MUGI TANSAH KASARIRA ING JIWANGGA KITA WARADIN SAGUNG DUMADI RAHARJA NISKALA
Kula nuwun
Kangmas / Adhimas / Bapak : ……………… (wakil pasrah pihak kakung) ingkang asulih sarira Bapak : ……………….. nun inggih tiyang sepuhipun badhe Pengantin Kakung.
Kula asma …………………… kinarya talanging basa Bapak ………….. inggih tiyang sepuhipun badhe Pengantin Putri
Sapisan
:
Kepareng hangaturaken salam pambagya sugeng rawuh, badhe Pengantin Kakung sapendherek.
Angka kalih
:
Salam taklimipun Bapak : ………… kula tampi. Kosok wangsulipun salamipun Bapak : ……….. mugi kalarapaken dumateng Bapak : ………. Sakulawangasa.
Ingkang angka tiga
:
Pasrah panjenengan kula tampi, ing sakmangke badhe kula dhaupaken kaliyan Dyah Rara : ………….. anut satataning agami Islam.
Wondene ingkang angka sekawan
:
Kaaturan sugeng lenggah kanthi mardikaning penggalih dumugi parupurnaning pahargyan.

Ing wasana sedaya atur kula wiwit purwa, madya dalah wasana wonten kirang treping atur, kiranging suba sita punapa dene tata krami nyuwun agunging pangaksama.
Nuwun
Wabilaihi taufik wal hidayah wassalamu’alaikum warohmatullohi wabarohkatuh.


III. TULADHA SABDA ATUR BAMBAGYA HARJA

Assallamu’alaikum warohmatullahi wabarokatuh
Assalatu wasallamu ngala asrofil ambiya’i wamursalim wangala alihi wasabihi aj’main ama badu’
Robi sodri wayah sirli amri wa khulul mil insani …….
MAHARDIKENGTYAS MRING KAMARDIKAN, NUGRAHA MIWAH SIH WILASANING GUSTI INGKANG MAHA TUNGGAL, MUGI TANSAH KASARIRA ING JIWANGGA KITA WARADIN SAGUNG DUMADI RAHARJA NISKALA
Kula nuwun
1. Para sepuh, para sesepuh miwah para pepunden ingkang tansah hamastuti pepoyaning kautaman.
2. Para Kyai, Uztad, ngalim ulama lan para pandhita ingkang sanget kula dhereki fatwa-fatwanipun lumarap ingkang pantes sinudarsana ing sasami.
3. Para manggalaning praja satriyaning Pancasila ingkang kinarya pandam pandoming kawula dasih den ingkang pantes sinudarsana.
4. Utaminipun ingkang minulyeng budi Bapak Bupati Purworejo Hadipurwa Haji Kelik Sumrohadi Sarjana Sosial, Magister Manajemen ingkang sinungga ing pakurmatan.
5. Para sanak kadang kulit daging pawong mitra ingkang pantes sinambrama ing pamboja.
6. Para remaja putra remaja putri ingkang satuhu kinasih ing Gusti, waradinipun para tamu kakung putri wreda muda minulya.
Punten dalem sewu mugi tinebih ing saru siku, dene ing wekdal pinika kula cumanthaka sumantana, nerak subasita tinebih ing udanegari. Kepareng munggel pangandikan miwah hanyaruwe kamardikan panjenengan sami. Esthining parasdya tebih ing raos kumalungkung, hamung netepi darmaning wajib tinimbalan panjenenganipun Bapak : ………………….. piniji kapitaya kinen anglarapaken atur pambagya basuki harja, konjuk para tamu kakung putri wreda muda munulya.
Sapisan, kepareng ngaturaken saha munjukaken puja-puji syukur sahandap pepadaning Gusti Ingkang Maha Tunggal, inggih awit saking paringing rahmat, nikmat, saha rumentahing sih wilasa miwah nugraha dhumateng kita sami, sahengga ing wekdal punika kita saget hanjenengi adicara pahargyan kanti tulus raharja nir ing sambikala.
Angka kalih, kepareng hangaturaken sugeng rawuh saha ngaturaken agunging panuwun ingkang tanpa upami await sarawuh panjenengan sami ingkang sampun nglodangaken wekdal saha kasdu ing kersa hanjenengi sedhanipun Bapak : ………………………….
Jangkep ingkang angka tiga, hangaturaken panuwun ingkang tanpa pepindhan dhumateng sanak kadang tangga tepalih ingkang sampun sahabipraya suka pambiyantu ingkang awujud punapa kewala wiwit purwa madya wasananing gati. Ingkang punika Bapak : …………….. mboten saget suka lelintu ingkang satraju kaliyan sih kadarman panjenengan sami. Hamung panuwun ingkang mawantu-wantu ing ngarsaning Gusti Ingkang Maha Mirah, mugi pinaringan lelintu ingkang linangkung.
Ingkang angka sekawan, bombonging manah Bapak : ………. tanpa pepindhan dupi hanguningani sanggya para rawuh ingkang hanglangkungi lebeting pandapi, sampun sami lenggah satata pepek sinaroja. Hamung kewala salebeting raos bombong, kaselip raos kuciwa, ingkang mboten saget cinarita ing ukara. Awit sarawuh panjenengan sami Bapak : ………… mboten saget hangacarani saha atur palenggahan ingkang satraju kaliyan kalenggahan para rawuh, punapa dene samukawis ubarampening pahargyan ingkang kirang nuju ing prana, mboten wonten atur ingkang langkung utami namung nyuwun agunging samodra pangaksami.
Ewa semanten Bapak : ………….. taksih nyuwun puja pagestu sawetawis lumunturing sih puja-puji pudyastuti saking para rawuh, mugi purneng gati amanggih suka basuki, tinebih ing sukerta, cinaket ing kabagyan miwah kamulyan.
Ing wasana samya kaaturan sugeng lenggah dumugi paripurnaning pahargyan. Sedaya atur kula wiwit purwa, madya dalah wasana kathah cecer cewet galap gangsuling atur, kirang wijang wijiling ukara, minggahing kirang subasita miwah larasing tata krami mugi sampun kirang ing pamengku. Rahayu ingkang sami pinanggih.
Wabilaihi taufik wal hidayah wassalamu’alaikum warohmatullohi wabarohkatuh.

MACAPAT

Macapat iku tembang tradhisional ing tanah Jawa. Saben bait macapat nduwèni baris kalimat sing diarani gatra, lan saben gatra nduwé sawetara guru wilangan (suku kata) tinamtu, lan dipungkasi nganggo uni pungkasan sing diarani guru lagu.^[1] Macapat kanthi jeneng sing béda uga bisa ditemokaké jroning kabudayan Bali^[2], Sasak^[3], Madura^[4], lan Sunda. Sajabané kuwi macapat uga naté ditemokaké ing Palembang^[5] lan Banjarmasin.^[6] Biasané macapat dimaknani minangka maca papat-papat, yaiku cara maca saben patang wanda (suku kata).^[7] Nanging bab iki dudu siji-sijiné makna, penafsiran liya uga ana.^[7] Macapat dikira muncul ing pungkasan jaman Majapahit lan wiwitané pengaruh Walisanga, nanging bab iki mung kanggo kahanan ing Jawa Tengah.^[8] Sebab ing Jawa Wétan lan Bali macapat wis dikenal sadurungé teka Islam.^[8]
Karya-karya kasusastran klasik Jawa saka jaman Mataram Anyar, umumé ditulis nganggo metrum macapat.^[9]. Sawijining tulisan jroning wangun prosa utawa gancaran umumé ora dianggep minangka asil karya sastra nanging mung kayadéné 'daftar isi' waé.^[9] Sawetara conto karya sastra Jawa sing ditulis jroning tembang macapat kalebu Serat Wedhatama^[10], Serat Wulangreh^[11], lan Serat Kalatidha.^[12]
Puisi tradisional Jawa utawa tembang biasané dipérang dadi telung kategori: tembang cilik, tembang tengahan lan tembang gedhé.^[13] Macapat digolongaké kategori tembang cilik lan uga tembang tengahan, déné tembang gedhé arupa kakawin utawa puisi tradhisional Jawa Kuna, nanging ing jaman Mataram Anyar, ora dipatrapaké prabédan antara suku kata dawa lan cendhak.^[13] Saliyané kuwi tembang tengahan uga bisa ngarujuk marang kidung, puisi tradhisional jroning basa Jawa Tengahan.^[14]
Yèn dibandhingaké karo kakawin, aturan-aturan jroning macapat kuwi béda lan luwih gampang dipatrapaké jroning basa Jawa amarga béda karo kakawin sing didhasaraké marang basa Sangskerta, jroning macapat prabédan antara suku kata dawa lan cendhak dilirwakaké.^[13]
Aturan-aturan jroning macapat mau antara liya:

• Guru gatra : wilangan larik/gatra saben pada (Indonesia: bait).
• Guru wilangan : wilangan wanda (Indonesia: suku kata) saben gatra.
• Guru lagu : tibané swara wanda ing pungkasan ing saben gatra.

Déné, tembang utawa sekar sejatiné ana werna-werna. Lumrahé dipérang dadi telung jenis, yaiku: Sekar alit, sekar tengahan lan sekar ageng.

Bab lan Paragraf 1 Étimologi 2 Sajarah 3 Sekar Macapat utawa Sekar Alit 4 Sekar Madya utawa Sekar Tengahan 5 Sekar Ageng 6 Tabel Sekar 7 Tuladha 8 Perkembangan macapat lan mangsa keemasané 8.1 Sastra Jawa Kuna 8.2 Sastra Jawa Pertengahan 8.3 Sastra Jawa Zaman Islam 8.4 Sastra jawa zaman Surakarta wiwitan 9 Pesen jroning Macapat 10 Rujukan 11 Delengen Uga 12 Pranala njaba

Étimologi

Macapat kerep dijarwakaké minangka maca papat-papat awit carané maca pancèn rinakit saben patang wanda.^[7] Nanging iki dudu siji-sijiné makna, penafsiran liyané uga ana.^[7]. Sawijining pakar Sastra Jawa, Arps ngandaraké sawetara makna liya ing bukuné Tembang in two traditions.^[7]
Sajabané sing wis kasebut ing dhuwur, makna liya yakuwi tembung -pat ngarujuk marang cacahing tandha diakritis (sandhangan) jroning aksara Jawa sing relevan jroning panembangan macapat.^[7]
Banjur miturut Serat Mardawalagu, sing dikarang d’ening Ranggawarsita, macapat minangka cekakan saka frasa maca-pat-lagu sing tegesé "nglgokaké nada kapapat".^[7] Saliyané maca-pat-lagu, isih ana manèh maca-sa-lagu, maca-ro-lagu lan maca-tri-lagu.^[7] Miturut ujaring kandha maca-sa klebu kategori paling tuwa lan diciptakaké déning para Déwa lan diturunaké marang pandita Walmiki lan ditangkaraké déning sang pujangga istana Yogiswara saka Kedhiri.^[7] Nyatané iki klebu kategori sing saiki disebut kanthi jeneng tembang gedhé.^[7] Maca-ro klebu tipe tembang gedhé yakuwi cacahing ‘’bait’’ (pada?) saben pupuh bisa kurang saka papat sauntara kuwi cacahing sukukata (wanda?) jroning saben bait (pada) ora mesthi padha lan diciptakaké déning Yogiswara.^[7] Maca-tri utawa kategori sing katelu yakuwi tembang tengahan sing miturut ujar diciptakaké déning Resi Wiratmaka, pandhita istana Janggala lan disampurnakaké déning Pangeran Panji Inokartapati lan saduluré.^[7] Wusanané, macapat utawa tembang cilik diciptakaké déning Sunan Bonang lan diturunaké marang para wali.^[7]

Sajarah

Macapat minangka sebutan metrum puisi jawa tengahan lan jawa anyar, sing nganti saiki isih ditresnani masarakat, nyatané pancèn angèl dilacak sajarahé.^[15] Poerbatjaraka mratélakaké yèn macapat lair bebarengan karo geguritan abasa jawa tengahan, nalika macapat wiwit dikenal, durung diweruhi sacara premana. Pigeaud nduwèni panemu yèn tembang macapat dipigunakaké ing wiwitan periode Islam. Pratélan Pigeaud sing asipat informasi kira-kira iku isih perlu diupayakaké kacocogan tauné sing mesthi. Déné Karseno Saputra ngira-ira adhedhasar analisis marang sawetara panemu lan pratélan. Yèn nyata pola metrum sing dipigunakaké ing tembang macapat padha karo pola metrum tembang tengahan lan tembang macapat tuwuh ngrembaka sairing karo tembang tengahan, mula banjur dikira-kira yèn tembang macapat wis ana ing kalangan masarakat saora-orané taun 1541 masèhi. Pangira-ira iki adhedhasar angka taun sing ana ing kidung Subrata, Juga Rasa Dadi Jalma = 1643 J utawa 1541 masèhi. ( Saputra, 1992 : 14 ) Bab iki adhedhasar pola metrum macapat sing paling wiwitan sing ana ing kidung Subrata. Watara taun iku tueuh geguritan abasa jawa kuno, jawa tengahan lan jawa anyar yaiku kekawin, kidung lan macapat. Taun pangira-ira kuwi cocog uga karo panemuné Zoetmulder luwih kurang ing abad XVI ing jawa urip bebarengan telu basa, yaiku jawa kuno, jawa tengahan lan jawa anyar. Jroning Mbombong manah I ( Tejdohadi Sumarto, 1958 : 5 ) disebutaké yèn tembang macapat ( sing nyakup 11 metrum ) diciptakaké déning Prabu Dewawasesa utawa Prabu Banjaransari saka Sigaluh ing taun Jawa 1191 utawa taun Masèhi 1279. Ananging miturut sumber liya, macapat ora mung diciptakaké déning sawiji uwong, nanging déning sawetara wali lan bangsawan. ( Laginem, 1996 : 27 ). Para pancipta iku yakuwi Sunan Giri Kedaton, Sunan Giri Prapen, Sunan Bonang, Sunan Gunung Jati, Sunan Murya, Sunan Kali Jaga, Sunan Drajat, Sunan Kudus, Sunan Geseng, Sunan Majagung, Sultan Pajang, Sultan Adi Eru Cakra lan Adipati Nata Praja. Nanging miturut kajian ilmiah ana loro panemu sing nduwèni prabédan ngenani lairé macapat. Panemu sepisan mratélakaké yèn tembang macapat iku luwih tuwa tinimbang tembang gedhé lan panemu kaloro suwaliké. Kajaba panemu iku isih ana panemu liya ngenani lairé macapat adhedahsar perkembangan basa.
A). Tembang macapat luwih tuwa tinimbang tembang gedhé Panemu pisanan nganggep yèn tembang macapat luwih tuwa tinimbang tembang gedhé tanpa wretta utawa tembang gedhé kawi miring. Tembang macapat timbul ing zaman Majapahit pungkasan nalika pengaruh kabudayan Islam wiwit surut ( Danusuprapta, 1981 : 153-154 ). Diandaraké déning Purbatjaraka yèn lairé macapat bebarengan karo kidung, kanthi anggepan yèn tembang tengahan ora ana. ( Poerbatjaraka, 1952 : 72 )
B). Tembang macapat luwih anom tinimbang tembang gedhé Panemu kaloro nganggep yèn tembang macapat lair ing wektu pengaruh kabudayan Hindu tansaya tipis lan rasa kabangsan wiwit tuwuh, yaiku ing zaman Majapahit pungkasan. Lairé macapat urut-urutan karo kidung banjur muncul tembang gedhé abasa jawa pertengahan, sabanjuré muncul macapat abasa jawa anyar. Lan ing zaman Surakarta wiwitan muncul tembang gedhé kawi miring. Wangun gubahan abasa jawa anyar sing akèh disenengi yaiku kidung lan macapat. Prosès pamunculané wiwit nalika lair karya-karya abasa jawa pertengahan sing biasa disebut kitab-kitab kidung, banjur muncul karya-karya abasa jawa anyar arupa kitab-kitab suluk lan kitab-kitab niti. Kitab suluk lan kitab niti iku mènèhi sumbangan sing gedhé marang perkembangan macapat.
C). Tembang macapat adhedhasar perkembangan basa Jroning hipotesis Zoetmulder ( 1983 : 35 ) disebutaké yèn sacara linguistik basa jawa pertengahan dudu arupa pangkal basa jawa anyar, nanging arupa rong cawang singkapisah lan divergen ing basa jawa kuna. Basa jawa kuna minangka basa umum sajroning periode Hindu – Jawa nganti runtuhé Majapahit. Wiwit tekané pengaruh Islam, basa jawa kuna tuwuh miturut rong arah sing béda siji lan sijiné lan nuwuhaké basa jawa pertengahan lan basa jawa anyar. Sabanjuré, basa jawa pertengahan lan kidungé berkembang ing Bali lan basa jawa anyar kanthi macapat-é tueuh ing Jawa. Malah nganti saiki tradisi panulisan karya sastra jawa kuna lan pertengahan isih ana ing Bali.

Sekar Macapat utawa Sekar Alit

Macapat iki uga sinebut tembang macapat asli, kang umumé dienggo sumrambah ing ngendi-ngendi. Urut-urutané tembang Jawa iku padha karo lelakoning manungsa saka mulai bayi abang nganti tumekaning pati. Mungguh kaya mangkéné urut-urutané tembang kaya kang ing ngisor iki:

• Maskumambang: Gambaraké jabang bayi sing isih ono kandhutané ibuné, sing durung kawruhan lanang utawa wadon, Mas ateges durung weruh lanang utawa wadon, kumambang ateges uripé ngambang nyang kandhutané ibuné.
• Mijil: Ateges wis lair lan wis cetha priya utawa wanita.
• Sinom: Ateges kanoman, minangka kalodhangan sing paling wigati kanggoné wong anom supaya bisa ngangsu kawruh sak akèh-akèhé.
• Kinanthi: Saka tembung kanthi utawa nuntun kang ateges dituntun supaya bisa mlaku ngambah panguripan ing alam ndonya.
• Asmarandana: Ateges rasa tresna, tresna marang liyan (priya lan wanita lan kosok baliné) kang kabèh mau wis dadi kodrat Ilahi.
• Gambuh: Saka tembung jumbuh / sarujuk kang ateges yèn wis jumbuh / sarujuk banjur digathukaké antarane priya lan wanita sing padha nduwèni rasa tresna mau, ing pangangkah supaya bisaa urip bebrayan.
• Dhandhanggula: Nggambaraké uripé wong kang lagi seneng-senengé, apa kang digayuh bisa kasembadan. Kelakon duwé sisihan / bojo, duwé anak, urip cukup kanggo sak kulawarga. Mula kuwi wong kang lagi bungah / bombong atine, bisa diarani lagu ndandanggula.
• Durma: Saka tembung darma / wèwèh. Wong yen wis rumangsa kacukupan uripé, banjur tuwuh rasa welas asih marang kadang mitra liyané kang lagi nandang kacintrakan, mula banjur tuwuh rasa kepéngin darma / wèwèh marang sapadha - padha. Kabèh mau disengkuyung uga saka piwulangé agama lan watak sosialé manungsa.
• Pangkur: Saka tembung mungkur kang ateges nyingkiri hawa nepsu angkara murka. Kang dipikir tansah kepingin wèwèh marang sapadha - padha.
• Megatruh: Saka tembung megat roh utawa pegat rohe / nyawane, awit wis titi wanciné katimbalan marak sowan mring Sing Maha Kuwasa.
• Pocung: Yen wis dadi layon / mayit banjur dibungkus mori putih utawa dipocong sak durungé dikubur.

Sekar Madya utawa Sekar Tengahan

Macapat jenis iki kayadéné tembang Kidung kang asring dienggo rikala jaman Majapahit.

• Jurudemung
• Wirangrong
• Balabak

Sekar Ageng

Sekar macapat Ageng (gedhé) mung ana siji, yaiku Girisa. Yen dideleng seka angèlé, sekar macapat ageng kaya tembang Kakawin ing jaman kuna.

Tabel Sekar

Supaya luwih gampang mbédakaké siji lan sijiné guru gatra, guru wilangan lan guru lagu saka tembang-tembang mau, bisa ditata jroning tabel kaya ing ngisor iki:

Sekar Macapat
Sekar Macapat	Guru gatra	Guru wilangan	Guru lagu
Mijil	6	10, 6, 10, 10, 6, 6	i, o, e, i, i ,u
Sinom	9	8, 8, 8, 8, 7, 8, 7, 8, 12	a, i, a, i, i, u ,a ,i, a
Dhandhanggula	10	10, 10, 8, 7, 9, 7, 6, 8, 12, 7	i, a, e, u, i, a, u ,a ,i, a
Kinanthi	6	8, 8, 8, 8, 8, 8, 8	u, i, a, i, a, i
Asmarandana	7	8, 8, 8, 8, 7, 8, 8	a, i, e, a, a, u, a
Durma	7	12, 7, 6, 7, 8, 5, 7,	a, i, a, a, i, a, i
Pangkur	7	8, 11, 8, 7, 12, 8, 8,	a, i, u, a, u, a, i
Maskumambang	4	12, 6, 8, 8	i, a, i, a, a
Pucung	4	12, 6, 8, 12	u, a, i, a
Jurudhemung	7	8, 8, 8, 8, 8, 8, 8	a, u, u, a, u, a, u
Wirangrong	6	8, 8, 10, 6, 7, 8	i, o, u, i, a, a
Balabak	6	12, 3, 12, 3, 12, 3	a, e, a, e, u, e
Gambuh	5	7, 10, 12, 8, 8	u, u, i, u, o
Megatruh	4	12, 8, 8, 8,	u, i, u, i, o
Girisa	8	8, 8, 8, 8, 8, 8, 8, 8,	a, a, a, a, a, a, a, a

Tuladha

Sinom Pangéran kang sipat murah (8/a) Njurungi kajating dasih (8/i) Ingkang temen tinemenan (8/a) Pan iku ujaring dalil (8/i) Nyatané ana ugi (7/i) Iya Kiyageng ing Tarub (8/u) Wiwitané nenedha (7/a) Tan pedhot tumekèng siwi (8/i) Wayah buyut canggah warèngé kang tampa (12/a) Dhandhanggula Éling-éling pra kadang dèn éling (10/i) Uripira ing ndonya tan lama (10/a) Bebasan mung mampir ngombé (8/e) Cinecep nulya wangsul (7/u) Mring asalé sangkané nguni (9/i) Begja kang wus pana (7/a) Sangkan paranipun (6/u) Dedalan kang dèn ambah (8/a) Mrih rahayu lumampah margi utami (12/i) Sejatining kasidan (7/a)

Kinanthi Padha gulangen ing kalbu (8/u) Ing sasmita amrih lantip (8/i) Aja pijer mangan néndra (8/a) Kaprawiran dèn kaèsthi (8/i) Pesunen sariranira (8/a) Sudanen dhahar lan guling (8/i) Asmarandana Anjasmara ari mami (8/a) Masmirah kulaka warta (8/a) Anèng kuta Prabalingga (8/o) Prang tanding lan Wurubisma (8/a) Kariya slamet wong ayu (8/u) Pun kakang pamit palastra (8/a)

Megatruh Sigra milir sang gèthèk sinanggga bajul (12/u) Kawan dasa kang njagèni (8/i) Ing ngajeng miwah ing pungkur (8/u) Sinangga ing kanan kèring (8/i) Sang gèthèk lampahnya alon (8/o) Wirangrong Tan pantes akèh ngawruhi (8.i) Mulané lamun miraos (8/o) Dipun ngarah-arah ywa kabanjur (10/u) Yèn uwis kawijil (6/i) Tan kena tinututan (7/a) Mulané dipun prayitna (8/a)

Perkembangan macapat lan mangsa keemasané

Sajarah perkembangan sastra jawa panjang dawa banget. Prof. Dr. R. M. Ng. Poerbatjaraka wis kasil gawé ikhtisar isi sing nyuguhaké pambabakan adhedhasar zaman pusaka-pusaka iku tinulis déning para apngriptané.^[16]

Sastra Jawa Kuna

Karya sastrané yakuwi kakawin Ramayana, kakawin Bharata Yudha.

Sastra Jawa Pertengahan

Miturut panemu para ahli sastra lan sastra jawa, bates wektu sing dipatrapaké tumrap sastra jawa kuna diwiwiti jawa purba nganti waara taun 1400. Kanggo sastra jawa pertengahan, wiwit taun 1400-1700, déné sakwisé taun kasebut nganti saiki diarani sastra jawa anyar. Karya sastrané yaiku, Tantu pangelaran lan Kidung Sundayana.

Sastra Jawa Zaman Islam

Jroning lembaran sastra jawa zaman Islam, ana telu pusaka sing judhulé migunakaké tembung Niti, sing maknané tuntunan. Yaiku Nitisewaka, Nitisruti lan Nitipraja. Katelu pusaka iku nadané padha, yakuwi isi tuntutan. Nitisewaka dianggit ing zaman pamaréntahan Sinuwun Mangkurat II ing Kartasura,déné Nitipraja digawé ing zaman pamaréntahan Sultan Agung ing Mataram. Nitisruti ditulis déning Pangeran Karang Gayam, yaiku sawijining pujangga krajan Pajang sing manggon ing Karang Gayam. Asma sakbeneré yakuwi Pangeran Tumenggung Sujonopuro, sing miturut silsilah isih gantung siwuré R. Ng. Ranggawarsita.
Sairing karo sumebaré ajaran Islam, sacara ora langsung, pengaruh kabudayan Islam agawé owah-owahan ing wangun puisi jawa. Saka kakawin sing mawa metrum India dadi kidung sing mawa metrum Jawa. Kalungguhan kakawin sing sadurungé minangka puisi resmi digantèkaké déning kidung. Nalika iku kidung dimanfaataké déning para intelektual Islam kanggo nyebaraké ajaran Islam ing pesisir lor ( Giri, Surabaya, Demak). Nanging, suwéning suwé kauripan kidung gèsèr uga saka Jawa menyang Bali, lan kalungguhané digantèkaké déning macapat kanthi gaya pesisiran lan muncul istilah macapat pesisiran.
Sawisé pusat panyebaran agama Islam pindhah saka tlatah pesisir menyang pedalaman, yakuwi Mataram, kabudayan jawa ngalami pembangunan. Ing zaman Sultan Agung ana restrukturisasi kabudayan jawa. Kabudayan Jawa dikristalisasi lan dimantebaké, umpamané macapat dilestarèkaké lan dibakokaké strukturé, nanging uga dimodernaké, umpamané, kanthi pangowahan Kalèndher Jawa minangka asil rekayasa perpaduan taun Saka lan taun Hijriyah.

Sastra jawa zaman Surakarta wiwitan

Zaman krajan Surakarta wiwitan, sastra Jawa ngalami zaman keagungan. Akèh banget asil sastra sing diciptakaké lan isiné uga manéka warna. Bab iki tuwuh saka pengayoman para raja sing pinuju mengku praja lan wektu semana Basa Jawa dipigunakaké minangka basa dinas pamaréntahan. Saliyané kuwi, para raja lan para satria punggawané mèlu nggubah pustaka. Bab iki minangka stimulan tumrap para peminat lan sutresna budaya padha nyonto. Sri Susuhunan Pakubuwana III, Sri Susuhunan Pakubuwana IV, Sri Susuhunan Pakubuwana V, KGPAA. Mangkunegara IV, R. Ng. Sindu Sastra, KPA. Kusumadilaga lan liyané,minangka tokoh-tokoh pamaréntahan pinunjul lan mèlu ndhukung ngembangaké kasusatran Jawa saliyané para pujangga sing diwisuda. Sauntara sing bener-bener anggawa sastra jawa mlebu ing abad keemasan ing zaman kasebut yakuwi R. Ng. Yasadipura I, pujangga pisanan kraton Kasunanan Surakarta Adiningrat. R. Ng. Yasadipura II utawa R. T. Sastranegara minangka pujangga Kasunanan sing kaloro.

Pesen jroning Macapat

Ing sajroning tembang macapat kakandhut angkah awujud pesen. I Made Purna mratélakaké yèn : “ manéka makna lan swasana sing dikandhut ing sajroning tembang macapat kanggo ngandaraké pesen utawa amanat. Kandhutan peswn sing kasusun jroning wangun tetalèn tembung mawa kaidah utawa pathokan sing baku “ Miturut Teeuw sing dikutip déning Laginem, miturut konsèp semiotik, karya sastra dianggep minangka otonom lan komunikatif. Komunikatif nduwèni makna yèn karya sastra diwadhahi jroning model komunikasi. Jroning model komunikasi ana unsur komunikator (penyampai), ‘’message’’ (pesan), komunikan (penerima). Komponen-komponen iku kanthi fungsiné dhéwé-dhéwé bisa dianggo njlèntrèhaké manéka konsèp jroning macapat. Minangka sawijining pesen, macapat nduwèni ciri lan makna miturut angkah sing dikarepaké. Conto:
1. Serat Wulangrèh Isi serat iki luwih ditujokaké marang para pemuda. Ing sajeroné ana pesen ngenani kawaskithan, kapekaan marang tandha-tandha, kajujuran lan kasabaran, rasa urmat lan sapanunggalané.
2.Serat Tripama Isi pesen serat iki diandaraké liwat perlambang utawa penampilan tokoh pewayangan minangka tuladha utawa simbul. Ana telu tokoh sing dadi conto yaiku Bambang Sumantri utawa Patih Suwanda saka epos Arjuna Sastrabahu, Kumbakarna saka epos Ramayana lan Adipati Karna utawa Basukarna saka epos Mahabarata. Miturut katelu tuladha kasebut, isi pesené arupa tuladha sipat ksatria sing pantes dianut.
3.Wirawiyata Isi pesen iki ditujokaké marang prajurit amarga nyangkut masalah ajaran keprajuritan. Bab sing kakandhut arupa janji prajurit, disiplin, kataatan, katakwaan, ora anngak lan ora sawenang-wenang.
4.Serat Panitisastra Pokok-pokok ajaran utawa pesen sing ana jroning karya iku arupa adat istiadat, sopan santun, nilai karta lan derma, tenggang rasa, pendhidhikan anak minangka pendhukung nilai sosial wong tuwa lan sanak sedulur, kawruh kanggo ngandelaké katakwaan marang Gusti kang murbèng dumadi.
5.Wulang Estri Isi pesen jroning serat iki ditujokaké marag para wanita sing bakal nglakoni urip bebrayan. Supaya kauripan rumah tanggané apik, sejahtera lair batin, isterikudu mangertèni aturan rumah tangga, ngerti watak utawa sipat bojo, teliti, lan ora olèh ndhisiki kekarepané bojo. Ajaran iki disimbulaké kanthi paraga Dewi Adaniggar saka Cina, Putri Raja Ternate, Dewi Citrawati lan lima driji tangan. Simbol-simbol iku mènèhi gambaran ngenani kegagalan kegagalan lan keberhasilan omah-omah.
6.Candra Rini Isi pesen jroning serat iki arupa ajaran moral tumrap kaum wanita jroning urip omah-omah. Konsep ajaran sing awangun deskripsi sifat, watak, prilaku istri Arjuna supaya dadi conto lan dituladhani déning kaum wanita. Istri Arjuna sing djadi perlambang yakuwi Sumbadra, Manuhara, Ulupi, Gandawati, Srikandi, Manikarja, Maeswara, Rarasati lan Sulastri.
7.Serat Dumbasawala Serat Dumbasawala isi ajaran utawa pesen sing dikarepaké dadi tuladha déning warga kraton Surakarta wektu semana. Isi pesen iku utamané ing babagan kepahlawanan (kaprajuritan), Etika ( tingkah laku ), religiusitas (ketuhanan ) lan sosial.

POSITIFE LAN NEGATIFE FACEBOOK

Sapa sing wektu saiki ora kenal sing jenengane facebook (diwaca feeisbuuk). Situs jejaring sosial kang sepisanan alamate ana ing www.thefacebook.com digawe dening Mark Zuckerberg ana ing kampus Harvard, Cambridge, Amerika Serikat. Nom-noman sing isih umur telu likur taun iku mung iseng gawe jejaring sosial ana kampuse dhewe, nanging ora disengaja kanca-kancane nggawa situs iki metu saka kampus saengga dadi situs jejaring sosial kang gedhe lan iso ndadekake Mark Zuckerberk dadi milyader enom.

Situs jejaring sosial kang duweni jeneng facebook iki pancen lagi dadi rembuk lan dadi caturan ana ing madyaning bebrayan. Durung ilang pawartos ingkang nelakake manawa ana ABG (Anak Baru Gede) marga dolanan fecebook terus ilang. Durung maneh amarga facebook wong kang wis urip bebrayan dadi congkrah lan kepara tega mateni amerga foto sisihane di-tag karo wanita liya dening kancane facebook-an, sepisanan amarga iseng wusanane dadi prahara gedhe. Ana maneh pawarta kang nerangake manawa facebook dianggo para mucikari kanggo nawakake barang dagangane. Kadadean kang kaya mangkono kuwi gawe para wong tuwa wedi lan was-was apa maneh kang duwe anak wadon.

Kepriye-a wae sing diarani teknologi ora bisa diinggati saka madyaning bebrayan kita, marga kuwi wis pinangka kasiling budi daya manungsa kang saya tambah jaman saya maju kahanane. Teknologi kanggone manungsa karipta tamtu nduweni maksud lan tujuan yaiku kango ngentengake anggone makarya, nanging ana uga wong kang jupuk bathi saka kahanan iku kanthi tumindak culika nggunakake kanggo pakaryan kang murang tata lan gawe karugen.

Kanti kahanan kang kaya mangkono kuwi mau wis perlu anane pangerten kang katujokake marang para remaja babagan panggunaane teknologi kanggo gawe kasejahteraan umat manungsa. Kenangapa bocah enom kang dadi kawigatosan, amargi ingkang cepet anggone nyerap teknologi iki biasane bocah kang isih timur, amarga sifate teknologi kang praktis iki duwe daya magnet kang gedhe kanggone para nom-noman. Wong tuwa kang luwih dewasa bisa manggonake pribadine dadi filter pinangka kontrol pangunaane piranti teknologi informasi sing saya dina saya maju iki.

TULADHA GEGURITAN

GELA TIBA MBURI

Wong bagus...

Yen tak rasa ati iki

Pancen sepi tanpa sliramu

Rasa kangen sing tak simpen jroning dada

Saya gawe aku tambah nelangsa

Yen kelingan dek semana

Ing sandingku sliramu dak sia-sia

Saiki rasane wis tansah beda

Aku kapang nalika kowe lunga

Panyuwunku pengin sesandingan marang sliramu

Tansah rukun kaya mimi lan mituna

Urip bebrayan   golek sandang pangan

Ora bakal cidra janjiku dek semana

Mituhu marang kang garwa

Genah saiki aku wis krama

Ora beda ora liya marang sliramu

Aku wis saklawase duwekmu

Dening : Denok Ridati

 

NaLikaNe Udan DeRes

Sore iki langit sinawang katon mendhung

Jala wis saya gumandhul arep tiba

Awak rasa adhem enake bakar tela

Sajangkah aku mlebu omah

Tumetesing tirta alon pada tiba

Rasa atis sajak kadhemen

Gelar klasa tak tinggal merem

Nalikane udan deres

Gawe ati tambah ngenes

Mripat kethap-kethip nyawang dhuwuran

Bayangke nganti kaya damar kanginan

Anggitanipun : Denok ridati

GEGURITAN

Geguritan yaiku iketaning basa kang memper syair. Tembung geguritan asale saka tembung gurita kang diowahi saka tembung gerita, linggane gita ateges tembang utawa syair. Geguritan iku uga bisa kasebut puisi bebas, kang kalebu salah sawijining asile kabudayan Jawa modern sing duwe ciri ora kaiket ing wewatonan guru gatra, guru wilangan lan guru lagu kaya dene tembang Macapat.

Nganggit (ngarang) geguritan iku bisa wujud ngandharake (mahyakake) pengalaman pribadi utawa gegambaran kahanan sing tinemu ing masyarakat, utawa panguripaning manungsa ing alam donya manut jaman kelakone. Dene sing diutamakake ana ing geguritan yaiku :

1.Tembung-tembunge pilihan lan mentes

2.Cacahing gatra (baris) mentes (ringkes)

3.Migunakake basa kang endah (basa rinengga), kayata :

a.Tembung-tembung kawi

b.Purwakanthi

c.Panyandra utawa pepindhan lan sapiturute

4.Migunakake tembung-tembung andhahan kang karimbag mawa :

a.Ater-ater a

b.Seselan in lan um

c.Adhapur dwilingga lan dwipurwa

5.Wirama : pamilihing aksara swara kang trep lan pas saengga bisa nuwuhake irama kang endah.

Maca geguritan iku meh padha karo maca puisi utawa deklamasi, sing kudu digatekake nalika maca geguritan yaiku :

1.Wirama : munggah mudhune (membat mentule) swara, pocapan (irama lan lafal)

2.Wirasa : penghayatan, ngrasakake isine geguritan

Wiraga : ekspresi, patrap/sikap, obahing awak lan pasemon (rai)

SEJARAHE AKSARA JAWA

Aksara Hanacaraka kagolong aksara jenis abugida utawa hibridha antara aksara silabik lan aksara alfabet. Aksara silabik iki tegese yen saben aksara uga nyandhang sawijining swara. Hanacaraka kalebu kulawarga aksara Brahmi sing asale saka Tanah Hindhustan. Yen bentuke, aksara Hanacaraka wis ana kaya saiki wiwit kurang luwih abadkaping 17. Aksara Hanacaraka iki jenenge dijupuk saka limang aksara wiwitane yaiku “hana caraka”. Urutan dhasar aksara Jawa nglegena iki cacahe ana rongpuluh lan nglambangake kabeh fonem basa Jawa. Urutan aksara iki kaya mengkene:

—“Hana caraka” tegese “Ana utusan”

—“Data sawala” tegese “Padha regejegan”

—“Padha jayanya” tegese “Padha digjayane”

—“Maga bathanga” tegese “Padha dadi bathang”.

Urutan ukara iki digawe miturut legendha yen aksara Jawa iku diasta dening AjiSaka saka Tanah Hindhustan menyang Tanah Jawa. Banjur Aji Saka ngarang urutan aksara kaya mengkene kanggo mengeti rong panakawane sing setya nganti pati : Dora lan Sembada. Lorone mati amerga ora bisa mbuktekake dhawuhe sang ratu. Mula Aji Saka banjur nyiptakake aksara Hanacaraka supaya bisa kanggo nulis layang.

—Sajarah aksara Jawa Hanacaraka

1.Aksara Pallawa

Aksara Pallawa iku asale saka India sisih kidul. Jenis aksara iki digunakake ing kiwa-tengene abadkaping 4 lan abadkaping 5. Bukti kapisan panganggonan jenis aksara iki ing Nuswantara ditemokake ing pulo Kalimantan sisih wetan ing cedhak tlatah sing saiki diarani Kutai. Banjur aksara iki uga digunakake ing puloJawa ing tlatah Sundha ing prasastine Tarumanegara sing katulis ing kiwa-tengene taun 450. Ing Tanah Jawa dhewe aksara iki kagunakake ing PrasastiTukMas lan PrasastiCanggal.

Aksara Pallawa iki bisa dianggep baboning kabeh aksara ing Nuswantara, kalebu aksara Hanacaraka. Yen dideleng aksara Pallawa iki rupane makothak-kothak. Ing basa Inggris prekara iki diarani nganggo ukara box head utawa square head-mark. Banjur meh kabeh aksara tinulis nganggo apa sing kasebut mawa istilah serif. Serif-e tinulis ing sisih kiwa.

Senadyan aksara Pallawa wis ditepangi ing Nuswantara wiwit abadkaping 4, nanging basa Nuswantara asli durung ana sing katulis ing aksara iki.

2.Aksara Kawi Wiwitan

Prabedan antara aksara Kawi Wiwitan karo aksara Pallawa iku utamane gayane. Aksara Pallawa iku ketara yen sawijining aksara monumental sing kanggo nulis ing watu. Aksara Kawi Wiwitan katone utamane aksara sing kanggo nulis ing rontal lan mulane bentuke dadi luwih kursif. Aksara Kawi Wiwitan digunakake watara taun 750 nganti 925. Prasasti-prasasti sing katulis ing aksara Kawi Wiwitan cacahe akeh, kurang luwih 1/3 (sapratelon) saka kabeh prasasti sing ditemokake ing pulo Jawa.

Ing Tanah Jawa, aksara iki paling tuwa ditemokake ing PrasastiPlumpungan (cedhak Salatiga) sing kurang luwih ditulis ing taun 750. Prasasti iki isih ditulis ing basa Sangskerta.

3.Aksara Kawi Pungkasan

Kira-kira sawise taun 925, pusat kakuwasan ing pulo Jawa dadi pindhah ing Jawa Wetan. Pangalihan kakuwasan iki uga katon pangaruhe ing jenising aksara sing kanggo. Mangsa aksara Kawi Pungkasan iki kira-kira saka taun 925 nganti 1250. Sajatine aksara Kawi Pungkasan ora beda akeh ing wujude karo aksara Kawi Wiwitan, namung gayane wae sing dadi rada seje.

Ing sisi liya, gaya aksara sing kanggo ing Jawa Wetan sadurunge taun 925 uga wis beda karo gaya ing Jawa Tengah. Dadi katone prabedan iki ora namung prabedan ing wektu wae nanging uga ing papan.

Ing mangsa iki bisa dibedakake papat gaya aksara sing beda-beda :

1.Aksara Kawi Jawa Wetanan saka taun 910 – 950;

2.Aksara Kawi Jawa Wetanan saka jaman prabu Airlangga (1019 – 1042);

3.Aksara Kawi Jawa Wetanan Kedhiri (kurang luwih 1100 – 1220; 4. Aksara tegak (quadrate script) isih saka mangsa Kedhiri (1050-1220).

4.Aksara Majapait

Ing sajarah Nuswantara mangsa antara taun 1250 – 1450 iki ditandhani karo dhominansi Majapait ing Jawa Wetan. Aksara Majapait iki uga nuduhake pangaruh saka gaya panulisan ing rontal lan rupane endhah. Gayane semu kaligrafis.

Gaya panulisan aksara gaya Majapait iki wis nyedhaki gaya modhern.

Sawise jaman Majapait sing miturut tradhisi Jawa negara binedhah ing taun 1478 (candrasangkalane sirna ilang kretaning bumi) nganti pungkasan abadkaping 16 utawa awal abadkaping 17, kanggo sajarah aksara Jawa bisa diarani “jaman peteng”. Amerga sawise iku nganti awal kaping 17 meh ora ditemokake bukti panulisan. Ujug-ujug bentuk aksara Jawa dadi bentuke sing modhern.

5.Aksara Pasca-Majapait utawa Hanacaraka

Sawise jaman Majapait, muncul jaman Islam lan uga jaman Kolonialisme Kulon ing Tanah Jawa. Ing jaman iki banjur muncul naskah-naskah manuskrip kapisan sing wis nganggo aksara Hanacaraka Anyar. Naskah-naskah iki ora namung katulis ing godhong palem (rontal utawa nipah) maneh, nanging uga ing dluwang utawa kertas lan awujud buku utawa codex (“kodheks”). Naskah-naskah iki ditemokake ing tlatah pasisir lor Jawa lan padha digawani menyang Eropah ing abad kaping 16 utawa 17.

Bentuke aksara Hanacaraka Anyar iki wis beda karo aksara sadurunge kayata aksara Majapaitan. Prabedan utama iku anane serif tambahan ing aksara Hanacaraka Anyaran.

Aksara-aksara Hanacaraka awal iki bentuke memper kabeh saka Banten ing sisih kulon nganti tekan Bali. Nanging banjur akire pirang-pirang tlatah ora nganggo aksara Hanacaraka lan pindhah nganggo Pegon lan aksara Hanacaraka gaya Surakartan sing dadi baku. Nanging saka kabeh aksara iku, aksara Bali sing bentuke tetep padha nganti ing abadkaping 20.

SESORAH UTAWI PIDATO

Sesorah wonten ing basa Indonesia dipun sebat pidato. Sesorah yaiku medharake gagasan kanthi lisan ing ngajengipun tiyang kathah. Sesorah saged ugi dipunwastani medhar sabda, medhar tegese ngandharake utawa ngetokake, sabda tegese omongan/pocapan, dadi medhar sabda yaiku ngandharake satunggaling bab (gagasan) kanthi omongan/pocapan.

A.Bab ingkang kedah dipungatosaken kaliyan pamedharsabda (wong sing sesorah), yaiku :

1.Basa : ingkang dipunagem kedah laras/cocok kaliyan sinten ingkang dipunadhepi lan swasanane. Basa krama menawa sing diadhepi para pinisepuh sing kudu dikurmati. Basa ngoko menawa sing diadhepi bocah-bocah utawa sapadane.

2.Solah Bawa : utawa patrap (sikap sing mantep lan teteg, ngadeg jejeg, ngapurancang lan anteng (ora kakehan obah sing ora perlu), ora ndangak utawa ndhungkluk terus dados saged ngatekake marang audiens ingkang wonten ngajengipun.

3.Wiramane : swara prayogane kepenak dirungokake, ora keseron mbrebeki (manawa nganggo mik lambe ora cedhak-cedhak mike, supaya suarane cetha) lan ora lirih banget, cetha, ora groyok (gagap).

B.Urutane sesorah

1.Uluk salam/salam pambuka

Isine ngucapake salam marang para tamu, kawiwitan tembung nuwun, kula nuwun, utawa salam liyane.

2.Pamuji

Isine muji sukur lan panuwun marang Gusti kang Maha Agung supaya adicara kang ditindakake bisa lancar, ora ana alangan

3.Wigatining atur / isi

Isine ngaturake apa sedyane, upamane ngaturake pambagya supitan, temantenan, sukuran utawa ngandharake ilmu pengetahuan, politik, sosial, budaya lsp.

4.Pangarep-arep

Isine nyuwun donga pangestu supaya bab sing digayuh bisa kaleksanan

5.Panutup

Isine nyuwun pangapura menawa ana kaluputan lan kekurangan anggone sesorah lan pungkasi kanthi nuwun utawa salam.